100-lecie ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej w kościele pw. Św. Izydora w Markach.

Ołtarz Mat­ki Bo­skiej Czę­sto­chow­skiej w kościele parafialnym pw. Św. Izydora-Oracza ma już 100 lat. Tak samo wiekowy jest umieszczony w tym ołtarzu obraz ukazujący Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny.

Wykonawcy ołtarza jak dotąd nie udało się ustalić. Wiemy, że pracę nad jego wykonaniem zostały zapoczątkowane właśnie w lutym 1921 r., a uroczyste poświęcenie odbyło się w październiku tegoż roku.

• 

O dacie powstania ołtarza in­for­mu­je Kro­ni­ka Para­fial­na oraz na­pis wyryty na na ołtarzu,  po je­go le­wej stro­nie, tuż nad men­są:

Ołtarz ten zbu­do­wa­ny w 1921 r. sta­ra­niem pro­bo­szcza ks. Do­mi­ni­ka Bu­dzej­ko i Anto­nie­go Ja­strzęb­skie­go.

• 

Ks. Dominik Budzejko był proboszczem w latach 1913-1921 (patrz notka biograficzna niżej) natomiast Antoni Jastrzębski był prezesem Dozoru Kościelnego co było odpowiednikiem późniejszej Rady Parafialnej.

• 

Ołtarz wy­ko­na­no w drewnie dę­bo­wym. Uro­czy­ste­go od­sło­nię­cia do­ko­na­no w paź­dzier­ni­ku 1921 r. Wy­strój i ce­chy sty­li­stycz­ne na­wią­zu­ją do ne­o­go­tyc­kie­go i ne­o­ba­ro­ko­we­go wnę­trza świą­ty­ni. Bo­gac­two zdo­bień, orna­men­ty i sym­bo­le spra­wia­ją, iż ołtarz ten mo­że­my uznać za jeden z naj­ła­dniej­szych.

Wy­so­kość — mie­rzo­na od po­sadz­ki ko­ściel­nej wy­no­si ok. 7 m, na­to­miast szero­kość na wysokości mensy 305 cm. Zwień­czo­ny jest 6 strze­li­sty­mi, neogotyckimi wie­życz­ka­mi, nad który­mi wzno­si się krzyż.

Ja­ko je­dy­ny w na­szym ko­ście­le ołtarz po­sia­da zdo­bie­nia w po­sta­ci orna­men­ty­ki ro­ślin­nej. Są to kwia­ty bia­łych li­lii, które w sym­bo­li­ce chrze­ści­jań­skiej już od cza­sów sta­ro­żyt­nych są zna­kiem czy­sto­ści i dzie­wic­twa.

• 

Centralną czę­ść ołta­rza zajmuje obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Obraz zo­stał za­ku­pio­ny przez grupę parafian ucze­st­ni­ków pie­szej piel­grzy­mki na Ja­sną Górę w 1959 r.

• 

W ołta­rzu za­mon­to­wa­no spe­cjal­ny me­cha­nizm kor­bo­wy, za po­mo­cą które­go w cza­sie świąt ku czci Mat­ki Bo­skiej Czę­sto­chow­skiej oraz w dniu 8 grudnia w święto patronki naszego kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny obraz uro­czy­ście od­sła­nia­no przy dźwię­kach mu­zy­ki orga­no­wej.

• 

Prze­sło­ną na­cho­dzą­cą na obraz Mat­ki Bo­żej Czę­sto­chow­skiej dzię­ki wspo­mnia­ne­mu me­cha­ni­zmo­wi — jest in­ny obraz uka­zu­ją­cy Niepokalane Poczęcie Naj­święt­szej Ma­rii Pan­ny. Po­wstał w 1921 r., pędz­la R. Olszew­skie­go (w pra­wym dol­nym ro­gu obra­zu wi­docz­na jest sy­gna­tu­ra te­go ma­la­rza) jest ko­pią XVII-wiecz­ne­go obra­zu hiszpańskiego ar­ty­sty Bartolomeo Estebana Murillo (1617 -1682). Tematyka obrazu nawiązuje do patronki naszej świątyni której wezwanie jak już wyżej wspomniano jest takie jak tytuł  obrazu.

• 

Obraz ma wy­mia­ry: ok. 2,5 m wy­so­ko­ści i ok. 1,5 m sze­ro­ko­ści. Na nie­bie­skim, przy­po­mi­na­ją­cym po­god­ne nie­bo tle, na­ma­lo­wa­na jest na­tu­ral­nej wiel­ko­ści po­stać Mat­ki Bo­żej, odzia­nej w bia­łe i nie­bie­skie po­włóczy­ste sza­ty. Mat­ka Bo­ża ma wzrok skie­ro­wa­ny ku górze. Jej gło­wa z dłu­gi­mi, roz­pu­szczo­ny­mi wło­sa­mi zwróco­na jest rów­nież ku górze i ota­cza ją zło­ci­sta au­re­o­la. Rę­ce zło­żo­ne na pier­si. Pod sto­pa­mi Mat­ki Bo­żej znaj­du­je się księ­życ w no­wiu, a pod nim pięć skrzy­dla­tych anioł­ków o pulch­nych, barokowych kształ­tach. Je­den z anioł­ków trzy­ma w rę­ku bia­łą li­lię — sym­bol dzie­wic­twa, in­ny ga­łąz­kę oliw­ną. Je­szcze in­ny, o wy­ra­źnie cie­mniej­szej kar­na­cji, ście­le się pod sto­pa­mi Mat­ki Bo­żej.

Zastanawia liczba aniołków oraz zróżnicowanie ich fizycznego wyglądu – głównie karnacji skóry. Czyż nie jest to symboliczne nawiązanie do wyróżnianych w czasie malowania tegoż obrazu w sensie geograficznym pięciu kontynentów – Europy, Azji, Afryki, Ameryki i Australii. Bliższa analiza wyglądu tych aniołków zdaje się na to wskazywać. Tak więc pod stopami Matki Bożej rozpościera się można powiedzieć cała kula ziemska z jej kontynentami.

Obraz jest w nie­złym sta­nie, ale w jego dolnej części pojawiły się przetarcia być może związane z działaniem wspomnianego mechanizmu korbowego. Obraz wy­ma­ga jednak oczy­szcze­nia i za­bez­pie­cze­nia przed dzia­ła­niem ku­rzu.

Z wcze­sne­go dzie­ciń­stwa pa­mię­tam uro­czy­ste od­sła­nia­nie i za­sła­nia­nie obra­zu i wzru­sze­nie jakiego doznawałem i ja­kie do­strze­ga­łem na twa­rzach za­to­pio­nych  w mo­dli­twie lub śpie­wa­ją­cych ca­łym ser­cem „Apel Ja­sno­gór­ski” wier­nych. Ostat­ni raz obraz był uro­czy­ście od­sła­nia­ny w po­ło­wie lat sześćdziesiątych mi­nio­ne­go stu­le­cia. Mo­że war­to by­ło­by wrócić do tej tra­dy­cji.

Tuż nad ołta­rzem, w jego górnej części umie­szczono gołębicę — sym­bol Du­cha Świętego — od której roz­cho­dzą się zło­ci­ste pro­mie­nie.

Po obu stro­nach ołtarza znaj­du­ją się wy­ko­na­ne w drewnie li­po­wym, po­kry­te bia­łą far­bą pła­sko­rzeź­by. Jed­na z nich przed­sta­wia Mat­kę Bo­ską z Dzie­ciąt­kiem Je­zus na jej ko­la­nach. Mat­ka Je­zu­sa le­wą rę­ką obej­mu­je Sy­na, pra­wą — w ge­ście bło­go­sła­wień­stwa — uno­si nad gło­wą klę­czą­ce­go u jej stóp za­kon­ni­ka. Przy za­kon­ni­ku, u je­go ko­lan wi­dzi­my pie­ska trzy­ma­ją­ce­go w py­szczku płonącą żagiew. W tle pła­sko­rzeź­by wi­docz­ny jest ko­ściółek oraz kwiat li­lii, nad którym uno­szą się anioł­ki.

Zastanawia symbolika tych płaskorzeźb. Ta usytuowana po lewej stronie – być może nawiązuje do parafii Matki Bożej Loretańskiej na warszawskiej Pradze (przy ul. Ratuszowej), z której została wydzielona nasza parafia w 1917 r. Zdaje się na to wskazywać kościół tam ukazany, który stylem architektonicznym nawiązuje do tej świątyni.

• 

Matka Boska z dzieciątkiem Jezus podobna jest do przedstawień Matki Boskiej Loretańskiej znajdujących się w kościele na Pradze. Klęczący zakonnik to Św. Dominik.

Zagadkowo przedstawia się ukazany na płaskorzeźbie pies z trzymaną w pyszczku płonącą żagwią. Takie przedstawienie psa jest charakterystyczne dla symboliki zakonu Dominikanów i ma też związek z samą łacińską nazwą tegoż zgromadzenia – Domini canes (dosłownie „Psy Pana”).

Dru­ga pła­sko­rzeź­ba przedstawia świę­te­go, o czym świad­czy au­re­o­la nad je­go gło­wą. Jest to Św. Antoni. Święty wyjmuje chleb z plecionego koszyka i podaje go klęczącemu z wyciągniętymi po niego rękoma mężczyźnie i kobiecie trzymającej na rękach dziecko.

Na dal­szym pla­nie tej pła­sko­rzeź­by widać ko­ściół, który stylem i ce­cha­mi ar­chi­tek­to­nicz­ny­mi do złu­dze­nia przy­po­mi­na ma­rec­ką świą­ty­nię.

• 

W samym centrum ołtarza na drzwicz­kach ta­ber­na­ku­lum wi­dnie­je krzyż, które­go pod­sta­wę sta­no­wi ko­twi­ca, a przy ra­mio­nach krzy­ża wi­dzi­my ser­ce ople­cio­ne cier­nia­mi. W symbolice chrześcijańskiej motyw kotwicy jest jednym po rybie z najstarszych wizerunków związanych jeszcze z czasami kiedy w cesarstwie rzymskim za bycie chrześcijaninem groziła kara śmierci.

• 

Po pra­wej stro­nie ołta­rza na ścia­nie znaj­du­ją się ma­lo­wi­dła po­wsta­łe w po­ło­wie lat osiemdziesiątych XX w., których twór­ca­mi by­ło mał­żeń­stwo ar­ty­stów ma­la­rzy Mit­ków. Przedstawiają one wie­żę kla­szto­ru ja­sno­gór­skie­go oraz syl­wet­ki Oj­ca  Ja­na Paw­ła II i pry­ma­sa 1000 lecia kar­dy­na­ła Ste­fa­na Wy­szyń­skie­go.

• 

Tuż pod malowidłami umieszczono jedną z 12 zacheuszek* rozmieszczonych w różnych miejscach naszej świątyni. Druga z zacheuszek znajduję się po przeciwnej stronie tej pierwszej.

• 

Po lewej stronie ołtarza znajdują się wykonane w okresie międzywojennym drewniane stal­le oraz dwa wi­tra­że po­wsta­łe w la­tach 1974–1976 zaprojektowane przez Ha­li­nę Cie­śliń­ską-Brze­ską, wy­ko­na­ne w war­szaw­skiej pra­cow­ni wi­tra­ży Je­rze­go Olszew­skie­go. Przed­sta­wia­ją w spo­sób eks­pre­syj­ny uczyn­ki do­bre­go chrze­ści­ja­ni­na wo­bec du­szy i cia­ła.

• 

• 

Od lat tra­dy­cją jest, że po udzie­le­niu przez ka­pła­na sa­kra­men­tu mał­żeń­stwa, mło­de pa­ry uda­ją się bez­po­śre­dnio do te­go ołta­rza że­by Mat­ce Bo­ga i lu­dzi za­wie­rzyć swój los na no­wej dro­dze ży­cia.

Rów­nież przy opi­sy­wa­nym ołta­rzu tradycyjnie już od lat 30 ubiegłego stulecia urzą­dza­ny jest w okre­sie Wiel­ka­no­cy Grób Chry­stu­sa. Wystrój oraz dekoracja Grobu Pańskiego ukazują czy to symbolikę chrześcijańską, czy też ewangelicznymi przesłaniami sens śmierci Chrystusa i Jego Zmartwychwstania.

Grób Pański jest zwykle bardzo bogato ozdobiony licznymi kompozycjami kwiatowymi. Z wczesnego dzieciństwa z lat 60 XX w. pamiętam bogaty wystrój Grobu Pańskiego, który otoczony był wieloma krzewami, specjalnie przygotowanego,  kwitnącego białego bzu, artystyczne dekoracje nawiązujące do Zmartwychwstania Jezusa oraz warty zaciągnięte przez strażaków z mareckiej Ochotniczej Straży Pożarnej. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

*Zacheuszki zwane tez krzyżami apostolskimi lub świecznikami apostolskimi. To występujące w formie klocka, płytki z symbolicznym krzyżykiem, malowane lub ryte w  ścianie. Pod nimi umieszcza się jednoramienny świecznik lub lampkę. 

Zacheuszki, których zwyczajowo w nowo poświęconej podczas konsekracji kościoła przez biskupa świątyni umieszcza się 12 (w nawiązaniu do 12 apostołów).

W rycie rzymskim podczas dedykacji (poświecenia, konsekracji kościoła) zapalano 12 świec zwanych zacheuszkami.

Nazwa „zacheuszki” pochodzi od biblijnego imienia Zacheusz, który przyjął Jezusa Chrystusa pod swój dach.  

Zacheuszki zapala się też w każdą rocznicę konsekracji kościoła.

Ks. Dominik Budzejko funkcję proboszcza mareckiej parafii sprawował w latach (1913 – 1921).

Urodził się 11.03.1869 r. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1893 r.

Od marca 1893 r. do lutego 1895 r. przyjeżdżał do kościółka w Grodzisku  jako nowo wyświęcony wikariusz, tu też w każdą niedzielę i święta odprawiał dla licznych rzesz wiernych msze św.

Od lutego 1895 r. do 1913 r. czyli przez kolejnych 18 lat był wikariuszem w parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny na warszawskim Lesznie.

Pracę duszpasterską w kościele mareckim jako rektor fili parafii pw. Matki Bożej Loretańskiej w Grodzisku i Markach rozpoczął ks. Budzejko z dniem 21.01.1913 r.

Starał się wspierać założone przez swoich poprzedników Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich zagrożone sytuacją polityczną i społeczna w obliczu zbliżającej się I Wojny Św. 

W czasie toczących się walk na frontach I Wojny Światowej, w której bardzo ucierpiała ludność Marek oraz rozgrabiona została z parku maszynowego fabryka Briggsów, ks. Budzejko celebrował nabożeństwa, w których z licznymi rzeszami wiernych modlił się o rychłe zakończenie wojny. Tak wspomina to kronikarz parafialny:

Wystawiony w kościele Najświętszy Sakrament wydawał się najsilniejszą ostoją i otuchą, łącznikiem między bólem zrodzonym w wojennym piekle a Bogiem. Kiedy ks. Budzejko błogosławił zebrany tłum, cisza panowała w całym kościele; cisza, która głuszyła ból i tęsknotę, która chyba głośniej wołała o zmiłowanie niż słowa zaintonowanej pieśni: Święty Boże, Święty, Mocny, Święty a Nieśmiertelny.

Zmiłuj się nad nami. (KP, s.13-14).

Dzięki zaangażowaniu proboszcza we wrześniu 1914 r. został utworzony Komitet Obywatelski, którego został honorowym prezesem. Celem komitetu była pomoc ludności w  związku z wybuchem I Wojny Światowej. Dzięki działalności Komitetu opodatkowani zostali urzędnicy i robotnicy z terenu Marek, a wpływy uzyskane pozwoliły na założenie jadłodajni oraz sklepu spożywczego. W prowadzonej przez parafian jadłodajni, każdy biedny i pokrzywdzony przez wojnę mógł otrzymać jeden gorący posiłek, a sklep oferował artykuły pierwszej potrzeby (głównie żywność) po znacznie obniżonych niż w innych sklepach cenach. Opisywany Komitet przyczynił się też do powstania 3 ochronek dla dzieci w Markach, Pustelniku i Kaczym Bagnie [1].  Od 1915 r. był też prezesem Rady Opiekuńczej gminy Bródno pow. warszawskiego. Rada Opiekuńcza pełniła funkcje zbliżone jak przedstawiony wyżej Komitet Obywatelski. 

Był inicjatorem powołania samodzielnej parafii i założenia cmentarza grzebalnego.

Na mocy rozporządzenia ks. Biskupa Kardynała Aleksandra Kakowskiego wraz z dekretem o powołaniu z dniem 20.10.1917 r. samodzielnej parafii pw. Św. Izydora zostaje mianowany jej pierwszym proboszczem.

Był kapelanem w szpitalu dla umysłowo chorych w Drewnicy, póki miejscowość ta nie została wyłączona z parafii mareckiej i przyłączona do nowo powstałej parafii pw. Świętej Trójcy w Ząbkach.

W czasie bitwy warszawskiej z bolszewikami w sierpniu 1920 r. błogosławił oddziały wojska polskiego, udające się  przez Marki na nieodległa linię frontu pod Radzyminem

Funkcję kapelana pełnił także ks. Budzejko w szpitalu dla wojskowych, który mieścił się w Pustelniku w Czerwonym Dworze. 

Niestety jak dotąd nie udało się ustalić okoliczności i daty śmierci tego tak zasłużonego dla mareckiej parafii kapłana.

Powyższy tekst opracowano min. na podstawie:

1.  Maria Jesionowska, Kronika parafii pw. Św. Izydora-Oracza w Markach 1899 – 1969. Rękopis pracy znajduje się Archiwum Parafii.
2. Dorothea Forstner OSB, Świat Symboliki Chrześcijańskiej. Leksykon. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2001.

Niniejszy tekst jest fragmentem przygotowywanego do publikacji opracowania monograficznego dotyczącego dziejów tej najstarszej i największej w Markach placówki parafialnej.

Tekst i zdjęcia Zbigniew Paciorek

---

[1] Andrzej Rusinowski. Działalność Społeczna Duchowieństwa Katolickiego w Archidiecezji Warszawskiej 1914-1930. Ząbki, s. 41.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

•