Dokonując archiwalnej kwerendy na plebanii parafii pw. Św. Izydora – Oracza w Markach natrafiłem w księgach zmarłych z 1911r. na sporządzony w dniu 29 marca tegoż roku akt zgonu wybitnego litewskiego malarza, kompozytora i poety Mikołaja Konstantego Čiurlionisa
Warto podkreślić, że dokument ten sporządzony w języku rosyjskim, (pisany cyrylicą) nie był dotąd publikowany w opracowaniach dotyczących biografii Čiurlionisa. Można powiedzieć, że po przeszło 101 latach po raz kolejny ujrzał światło dzienne, wnosząc kilka szczegółów związanych ze śmiercią twórcy.
Dokument ten został podpisany przez urzędnika kancelarii parafii Matki Bożej Loretańskiej, lecz podpis ten jest mało czytelny.
Zamieszczam poniżej zeskanowany oryginał wpisu w księdze zgonów oraz wolne tłumaczenie tekstu opatrzone koniecznymi wyjaśnieniami.
Czerwony Dwór.(1) Wydarzyło się we wsi Grodzisk (2) dwudziestego dziewiątego marca (11 kwietnia) tysiąc dziewięćset jedenastego roku (3) o godzinie drugiej po południu.
Stawili się Józef Górski i Mieczysław Adamski obydwaj pracownicy umysłowi zamieszkujący w Czerwonym Dworze i zgłosili, że w dniu wczorajszym tego roku o godzinie dziewiątej wieczorem zmarł Mikołaj Konstanty Czurlanis (4) (dwóch imion) w wieku trzydziestu siedmiu lat (5). Miejsce urodzenia nieznane (6), zamieszkały w Czerwonym Dworze, syn Konstantyna i jego żony Adeli urodzone…j (nazwa nieczytelna Z.P.) Zostawił po sobie owdowiałą żonę Zofię. Po upewnieniu się o śmierci Mikołaja Konstantego Czurlanisa akt ten obecnym odczytany został i podpisany bez zastrzeżeń.
(1). Czerwony Dwór to zespół zabudowań wzniesiony pod koniec XIX w. w Pustelniku. Geneza nazwy wzięła się najprawdopodobniej od użytej do budowy, na czerwono wypalonej cegły, pochodzącej z markowskich cegielni. W 1911 r. mieściło się tu sanatorium dla chorych na gruźlicę i wyczerpanych nerwowo.
W 1920 r. w czasie bitwy warszawskiej z bolszewikami znajdował się tu szpital polowy. Od lipca 1928 r. mieści się tu siedziba Zgromadzenia sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, które zajmują się opieką i wychowaniem dzieci pochodzących z rodzin rozbitych, sierot i z niedorozwojem umysłowym.
(2). Parafia pw. Św. Izydora – Oracza w Markach samodzielność parafialną uzyskała dopiero 20 października 1917 r. I chociaż kościół został wzniesiony w 1899 r. to do chwili powstania nowej parafii, wszystkie akty związane z życiem parafialnym – chrzty, śluby i zgony, spisywane były przez kancelarię parafii Matki Bożej Loretańskiej na warszawskiej Pradze, której filię stanowił drewniany kościółek w Grodzisku.
(3).W owym czasie w Królestwie Polskim przy sporządzaniu wszelkiego rodzaju pism urzędowych obowiązywało datowanie wg dwóch kalendarzy – gregoriańskiego stosowanego przez kościół rzymsko katolicki i juliańskiego przez prawosławie. Data śmierci Čiurlionisa podana w nawiasie na oryginale akty zgonu, została zamieszczona wg kalendarza gregoriańskiego.
(4).Tłumacząc zamieszczony akt zgonu zachowano oryginalną pisownię nazwiska. Jednak poprawnie powinno być Čiurlionis.
(5).Błąd. Čiurlionis urodził się 22 września 1875 r. Tak więc w chwili śmierci miał 36 lat.
(6).Čiurlionis urodził się w miejscowości Varena ok. 60 km na południowy zachód od Wilna.
Podstawowa bibliografia.
- Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających Wyd. PAN 1971, tom I s. 363-365.
- Jadwiga Siedlecka. Życie i twórczość M.K. Ciurlionisa. Warszawa 1997 r.